*उपनिषद अभ्यास लेखमाला पुष्प २१*
*उपनिषद संकल्पना - वासनेची अदृश्य सृष्टी: लोक*
===============================
उपनिषदे ही अनेक रहस्यांचा उलघडा करतात तसेच ती मुक्तीची द्वारे आहेत याची मला पदोपदी खात्री पटते. असे मी मागील लेखात सांगितले. सृष्टीची रचना ही अत्यंत गुंतागुंतीची आहे. त्यात एका टोकाला अत्यंत सूक्ष्म असा आत्मा आहे तर दुसऱ्या टोकाला पंच महाभूत पासून बनलेले विशाल असे जड विश्व आहे.
अशा ह्या दोन टोकांमध्ये अत्यंत मोठी अशी सूक्ष्म सृष्टी आहे. ह्या सूक्ष्म सृष्टी चे वासना हे मूलद्रव्य आहे जे आत्म्याच्या छायेत राहते. वासना ही शक्तीमय आहे म्हणून हे सर्व विश्व हालचाल करते. ती सर्व ठिकाणी सारख्याच प्रमाणत पसरलेली नाही. ज्या ठिकाणी ती अत्यंत विरळ आहे त्या ठिकाणी आत्म्याचा प्रकाश पडतो त्यालाच आपण देहबुद्धी सुटणे म्हणजे वासना विरळ होणे असे म्हणतो.
काही ठिकाणी तो अत्यंत दाट आहे. उपनिषदे आणि ज्ञानी लोकांचे ग्रंथ त्याला वासनेच्या थराला *लोक* असे म्हणतात. म्हणजे पुण्य लोकात वासना अत्यंत विरळ आणि शुद्ध असते तिथे भगवंताचे प्रेम अधिक असते.
पाप लोकात वासना अत्यंत दाट आणि अशुद्ध असते त्या वातावरणात स्वार्थ पूर्ण भरलेला असतो. अदृश्य सृष्टी लोक असे ऐकमेकांवर असे मजले प्रमाणे नसतात.
जशी निरनिराळे माणसे एकाच जमिनीवर राहतात त्या प्रमाणे वासनेच्या अदृश्य विश्वात सर्व योग्यतेचे जीव एकच ठिकाणी राहतात फक्त सारखी आवड असलेले लोक एका ठिकाणी जमतात.
त्यामुळे वासनामय अदृश्य विश्वात वासना शुद्ध करण्याची संधी नसते ती संधी या जगात जिवंतपणी अत्यंत विवेकाने वापरून ती भगवंताकडे वळविणे गरजेचे असते त्याला आपण मनुष्य लोक असे म्हणतो.
मरणोत्तर अवस्थे मध्ये अदृश्य असे वासनामय देह असतात (ब्रह्मराक्षस इत्यादी शब्दांनी सुचविलेलले) त्यांचे पारिभाषिक अदृश्य सृष्टि अस्तित्वात असते.
मरणकाळी जी वासना असते ती प्रधान वासना बनून तिचे कवच जीवा भोवती बनते. त्या वासने नुसार माणूस सुख आणि दुःख भोगतो. त्या साठी मरण काळी आपली वासना ह्या भगवंताकडे वळलेल्या असण्या साठी प्रगतिशील मनुष्य आयुष्य भर अखंड उपासना करीत असतो. तेच सातत्य शेवटी आपल्याला परमेश्वराचे चिंतन घडविते.
*अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम्‌ ।*
*यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः ॥*
भगवत गीता अध्याय ८-५
अर्थ : जो पुरुष अंतकाळीही माझेच स्मरण करीत शरीराचा त्याग करून जातो, तो साक्षात माझ्या स्वरूपाला प्राप्त होतो, यात मुळीच संशय नाही.
तेच आपल्याल भगवंत गीतेमधून शिकवीत आहेत.
माऊली याचे अत्यंत सुंदर वर्णन आपल्या ओवी मधून करितात.
*ज्ञानेश्वरी अध्याय ८*
तेविं जितेनि अवसरें । जें आवडोनि जीवीं उरे ।
तेंचि मरणाचिये मेरे । फार हों लागे ॥ ७४ ॥
आणि मरणीं जया जें आठवे । तो तेचि गतीतें पावे ।
म्हणौनि सदा स्मरावें । मातेंचि तुवां ॥ ७५ ॥
*अर्थ*
याप्रमाणॆ जिवंत असतांना, जी गोष्ट आवडीने अंत:करणात रहाते, तीच मरणाचे वेळी वारंवार मनात येते. आणि मरणसमयी ज्यास जी वस्तु आठवते त्याच गतीला तो जातो, असे आहे म्हणूण तू नेहेमी माझेच स्मरण कर.
श्रीराम जय राम जय जय राम !!
*सुंदर अभंग*
जया जे वासना तया ती भावना ।
होतसे जाणा आदि अंतीं ॥१॥
कामाचे विलग आवरावें चित्त ।
क्रोधाचा तो ऊत शांतवोनी ॥२॥
ममताही माया दंभ अहंकार ।
आवरावे साचार शांति सुखें ॥३॥
चोखा म्हणे याचा न धरावा संग ।
तरीच पांडुरंग हाता लागे ॥४॥
संत चोखामेळा
🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏
Comments
Post a Comment